یکی از جنبه های مهم زندگی بشر، بحث دین و زندگی بر مبنای عقیده و باور است. به عبارتی می توان گفت، انسان و نوع بشر، در هیچ زمانی و هیچ محدوده ای از کره زمین، خالی از عنصر اعتقادی و دغدغه دین و عقیده نبوده است. باور و اعتقادات بشری، در گستره جغرافیایی و زمانی، دچار تغییرات و تحولات اساسی شده است، بدین گونه که از بدویت به عقلانیت، تکامل یافته است.

دین و اعتقادات و مذهب مردم مازندران نیز به واسطه ی دگرگونی ها و تغییرات، تکامل یافته است. باورهای مردم مازندران نیز مانند سایر نقاط جهان، از درک ساده ی طبیعت به پیشرفتگی و از تخیل و رویا به تعقل و یقین، تحول یافته است. به عبارتی دین و مذهب، در مازندران از روزگار باستان و پرستش عناصر طبیعت تا مذهب شیعه ی دوازده امامی، تحولات گسترده ای را تجربه نموده است.

اولین اقوام بومی ساکن مازندران، کاسی ها و تپوری ها و آماردها، بوده اند که پیرو باورهای اساطیری و عنصر پرستی گشته و سپس به آیین دیوان یا پرستش خورشید و روشنایی، گرویده اند. در زمان حکومت ساسانیان، به آیین زرتشت، روی آوردند و این آیین، تا قرن سوم هجری، حیات خود را حفظ کرد. مردم مازندران، بعد از ورود اسلام به ایران، به این آیین گرویدند. ابتدا پیرو مذهب سنت و جماعت شافعی و حنفی بودند اما بعدها به مذهب شیعه ی زیدی و سرانجام به شیعه ی اثنی عشری ( دوازده امامی )، گرایش پیدا کردند.

بعد از مواجهه و چالش جدی میان آیین دیوان و دین زرتشت و بعد از گذشت زمان طولانی، دیوان مازندران، آیین زرتشتی را پذیرفتند. کیش زرتشتی، تا حدود اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری در مازندران رواج داشت. سرانجام مردم مازندران، به تدریج دین اسلام را پذیرفتند.

مازندران، به دلیل فاصله ی جغرافیایی و بعد مکانی از مرکز خلافت و محصور بودن در میانه ی رشته کوه های البرز و سختی دسترسی به آن، دیرتر از جاهای دیگر، دین اسلام را پذیرفت. این گرایش نیز به تدریج و بر اثر فعالیت و تبلیغ گروه های مختلف از جمله داعیان علوی زیدی، ممکن گردید. نارضایتی مردم از اعمال حکام مازندران، از جمله دلایل سیاسی اسلام آوردن مردم این دیار است. بنابراین اسلام آوردن مردم مازندران تقریبا دو قرن و نیم، به طول انجامید.

مذهب رسمی خلافت عباسی، مذهب شافعی بود و برخی از مردم، ابتدا به مذهب شافعی و اندکی نیز به مذهب حنفی، روی آوردند. البته تشیع زیدی در منطقه، حضور و نفوذ داشتند و همین روابط خوب میان علویان زیدی و برخی حاکمان باعث شد تا بر ضد طاهریان، قیام کنند و حکومت علویان طبرستان را تاسیس نمایند.

از اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم، تشیع امامیه ی اثنی عشری، در مازندران، با اعلام بطلان مذهب زیدیه، قوت بیشتری گرفت و سادات مرعشی، بیش از پیش به ترویج این مذهب پرداختند. سپس در سال 808 هجری، ملک کیومرث، در رستمدار، به مذهب شیعه اثنی عشری گروید که این عمل سبب همبستگی با سادات مرعشی شد. به ترتیب در سال 907 هجری، شیعه اثنی عشری، به وسیله شاه اسماعیل یکم، در مازندران و ایران تثبیت و رسمی شد.

نقش دین در شکوفایی تمدن های بشری انکار ناپذیر است. دین، برترین تجلی طبیعت انسان است و عقیده به چیزی است که نزد همه کس، برتر از همه چیز است. دین، عبارت است از مجموعه رفتارهای آدمی، که به اختیار و آزادی و انتخاب خود آدمی، صورت می گیرد. دین، واقعیتی اجتماعی است؛ وقتی شخصی به دین عمل می کند، در واقع حس همبستگی و خود اتکایی به گروه و حس بودن در جامعه را نشان می دهد.

تحول و تکامل دینی، در مازندران، سبب ایجاد تمدن در مازندران است. تمدنی که متاثر از ادیان مختلف در سیر تاریخی خود است. نه تنها مازندران، بلکه تمامی نقاط جهان، به دنبال تکامل انسانی هستند و سیر تکامل انسانی میسر نخواهد شد مگر آنکه به تکامل دینی دست یابند؛ دین کامل و پویا که در راستای زمان پیش رود و مردمش را همواره در تمام عرصه ها و زمان ها هدایت نماید. امروز، دین اسلام بر مبنای مذهب تشیع اثنی عشری، تنها راه دستیابی به این امر مهم است که مردم مازندران، افتخار هم سویی با آن را دارند.

پ/